इंडिया गेटवर बदलत्या भारताचे प्रतीक 'नेताजी' प्रा डॉ सुधीर अग्रवाल

इंडिया गेटवर बदलत्या भारताचे प्रतीक 'नेताजी'

प्रा डॉ सुधीर अग्रवाल

पंतप्रधान मोदींच्या नेतृत्वाखाली 8 सप्टेंबर 2022 रोजी इंडिया गेट येथे राजपथाचे नामकरण 'कर्तव्य पथ' करण्यासोबत नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांच्या पुतळ्याचे अनावरण करण्यात आले. त्यामुळेच हा दिवस भारतासाठी ऐतिहासिक ठरला.

खरे तर इंडिया गेट तयार झाल्यावर त्याच्या समोर पंचम जॉर्जचा पुतळा ठेवण्यात आला होता त्या ठिकाणी आता सुभाष चंद्र बोस यांचा भव्यदिव्य पुतळा बसविण्यात आला आहे.

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी सेंट्रल व्हिस्टा अव्हेन्यू या कर्तव्य मार्गाचे उद्घाटन करण्यापूर्वी नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांच्या पुतळ्याचे अनावरण केले. हा पुतळा इंडिया गेटपासून 300 मीटर अंतरावर आहे, जो 28 फूट उंच, 6 फूट रुंद आहे. या पुतळ्याचे वजन 65 हजार किलोग्रॅम आहे.

खरे तर पंतप्रधान मोदींच्या नेतृत्वाखाली भारत सरकार आज त्या संकल्पनेने देशाचे नेतृत्व करत आहे, ज्या संकल्पनेतून नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांनी एकेकाळी देशातील ब्रिटीश राजवट उखडून टाकण्याचा बुलंद नारा दिला होता... “तुम्ही मला रक्त द्या- मी. तुला स्वातंत्र्य देईल." या घोषणेने भारतातील लोकांमध्ये स्वातंत्र्याची भावना जागृत केली होती.

नेताजी सुभाषचंद्र बोस हेही त्यांच्या म्हणण्याप्रमाणे जगले. त्यांनी ते केले जे कायमचे इतिहासजमा झाले. ब्रिटिश राजवटीविरुद्धच्या युद्धात रक्ताच्या मोबदल्यात भारताला स्वातंत्र्य मिळाले. ब्रिटिश राजवटीतून सुटका करणे हे नेताजींचे कर्तव्य होते. पुढे त्यांच्या या गतिमान प्रतिमेची संपूर्ण जगाला जाणीव झाली.

आज पुन्हा एकदा तीच प्रतिमा साकारण्यासाठी भारत उभा राहिला आहे. इंडिया गेटवरील नेताजी सुभाष चंद्र यांच्या पुतळ्याचे अनावरण आणि राष्ट्रपती भवनाकडे जाणाऱ्या राजपथ या मुख्य रस्त्याचे 'कर्तव्य पथ' असे नामकरण करणे, हा संदेश संपूर्ण जगाला देत आहे.

गुलामगिरीच्या काळात, राजपथाचे नाव किंग्सवे होते आणि ब्रिटनचा राजा जॉर्ज पंचम यांचा पुतळा इंडिया गेटजवळ एका छत्रीखाली स्थापित करण्यात आला होता. स्वातंत्र्यानंतर काही वर्षांनी पाचव्या जॉर्जचा पुतळा हटवण्यात आला. त्यानंतर ही जागा रिक्त होती. 28 फूट उंच आणि सहा फूट रुंद नेताजींच्या पुतळ्याचे अनावरण करण्याबरोबरच पंतप्रधानांनी राजपथाचे नामकरण 'कर्तव्य पथ' असे केले.

8 वर्षातील भारत सरकारच्या निर्णयांवर नेताजींच्या आदर्शांचा आणि स्वप्नांचा ठसा उमटतो

इतकेच नाही तर पंतप्रधान मोदींच्या नेतृत्वाखाली गेल्या 8 वर्षांत या दिशेने अनेक मोठे बदलही पाहायला मिळाले. होय, या क्रमाने, जुने कायदे रद्द करण्यासह अनेक महत्त्वाचे निर्णय आणि बदल हे केवळ प्रतीकांपुरते मर्यादित राहिलेले नाहीत तर ते आता धोरणांचा भाग आहेत. गेल्या 8 वर्षातील भारत सरकारच्या निर्णयांमध्ये नेताजींचे आदर्श आणि स्वप्ने उमटलेली आहेत. हा आहे आपला "नवा भारत"… सध्या भारत सरकार देशातील जनतेला सोबत घेऊन त्याच संकल्पनेने कर्तव्याच्या मार्गावर पुढे जात आहे.

वसाहतवादी मानसिकतेचे नाव नाही

हे पाऊल पंतप्रधानांच्या 'पंच प्राण' अर्थात 'वसाहतिक मानसिकतेची कोणतीही खुण नष्ट झाली पाहिजे' या धर्तीवर आहे. नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांचा पुतळा त्याच ठिकाणी स्थापित करण्यात आला आहे जिथे या वर्षाच्या सुरुवातीला पराक्रम दिवस (23 जानेवारी) च्या निमित्ताने नेताजींच्या होलोग्राम पुतळ्याचे अनावरण करण्यात आले होते. हा ग्रॅनाईटचा पुतळा म्हणजे नेताजींच्या स्वातंत्र्यलढ्यातील त्यांच्या अतुलनीय योगदानाबद्दल आणि राष्ट्राच्या ऋणानुबंधाचे प्रतीक म्हणून त्यांना खरी श्रद्धांजली आहे. मुख्य शिल्पकार अरुण योगीराज यांनी डिझाइन केलेला 28 फूट उंच आणि सहा फूट रुंद पुतळा एकाच ग्रॅनाइट दगडात कोरलेला आहे आणि तिचे वजन 65 मेट्रिक टन आहे. गेल्या 8 वर्षात पंतप्रधान मोदींनी देशातील जनतेला जे काही आश्वासन दिले होते ते त्यांनी नक्कीच पूर्ण केले आहे.

भारत आज निर्णय घेण्याच्या स्थितीत आहे

वचनपूर्तीची चर्चा येथे होत आहे कारण पूर्वीच्या सरकारच्या काळात 'कधी कधी निर्णय न घेणे हाही निर्णय असतो' असे म्हटले जात होते, पण आज काळ बदलला आहे. पीएम मोदींच्या नेतृत्वाखाली भारत संपूर्ण जगाला हा संदेश देत आहे की आता शांत स्थितीत नाही, मग समोर कोणताही परिसर असो. भारत सातत्याने विविध क्षेत्रात प्रगतीचे नवे उड्डाण करत आहे. कोविड महामारीच्या काळात जगातील सर्वात मोठी लसीकरण मोहीम हे याचे उत्तम उदाहरण आहे. जिथे पूर्वीच्या काळात लस मिळण्यासाठी अनेक वर्षे लागायची, तिथे जगातील सर्वात मोठी लसीकरण मोहीम यशस्वी ठरली आणि संपूर्ण जगाने तिचे कौतुक केले. म्हणजेच केंद्र सरकार आता पूर्ण क्षमतेने काम करत आहे.

राजधानी दिल्लीतील इंडिया गेटजवळील स्वातंत्र्यसैनिक नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांच्या भव्य पुतळ्याच्या अनावरणप्रसंगी पंतप्रधान मोदींनी आपल्या भाषणात असेच काही शब्द बोलले. ते म्हणाले की, आज जर राजपथ अस्तित्त्वात नाहीसा झाला आहे आणि एक कर्तव्यमार्ग बनला आहे, तर आज पाचव्या जॉर्जच्या पुतळ्याच्या जागी नेताजींचा पुतळा बसवला असेल, तर गुलामगिरीची मानसिकता सोडण्याचे हे पहिले उदाहरण नाही. ही सुरुवातही नाही आणि शेवटही नाही. मनाच्या आणि मानसिकतेच्या स्वातंत्र्याचे ध्येय साध्य होईपर्यंत हा निश्चयाचा अखंड प्रवास आहे.

पुढे ते म्हणाले की, जर मार्ग राजपथ असेल तर प्रवास लोकाभिमुख कसा होणार? राजपथ ब्रिटिश राजासाठी होता, ज्यांचे भारतातील लोक गुलाम होते. राजपथाचा आत्माही गुलामगिरीचे प्रतीक होता, त्याची रचनाही गुलामगिरीचे प्रतीक होती. आज त्याची वास्तुशैलीही बदलली आहे आणि तिचा आत्माही बदलला आहे. इंडिया गेटवरील नेताजींचा पुतळा आता आपल्याला प्रेरणा आणि मार्गदर्शन करेल, असे पंतप्रधान म्हणाले.

जुने कायदे रद्द करण्यासह अनेक निर्णयांचा संदर्भ देत पंतप्रधान म्हणाले की बदल केवळ प्रतीकांपुरता मर्यादित नाही तर आता धोरणांचा भाग आहे. गेल्या 8 वर्षात आपण अनेक निर्णय घेतले ज्यावर नेताजींच्या आदर्शांचा आणि स्वप्नांचा ठसा उमटला आहे.

"कर्तव्य पथ" हा केवळ विटा आणि दगडांचा मार्ग नाही

पंतप्रधान मोदींनी देशवासीयांना सांगितले की, कर्तव्याचा मार्ग हा केवळ विटा आणि दगडांचा मार्ग नसतो. हा भारताच्या लोकशाही भूतकाळाचा आणि सर्वकालीन आदर्शांचा जिवंत मार्ग आहे. जेव्हा देशातील जनता येथे येईल, नेताजींचा पुतळा, राष्ट्रीय युद्ध स्मारक, या सर्व गोष्टी त्यांना खूप प्रेरणा देतील, त्यांच्यात कर्तव्याची भावना निर्माण होईल. ते म्हणाले, “आज भारताचे आदर्श आहेत, त्याचे आयाम आहेत. आज भारताचे संकल्प आमचे आहेत, आमचे ध्येय आमचे आहेत. आज आमचे मार्ग आमचे आहेत, आमचे प्रतीक आमचे आहेत.

स्वातंत्र्योत्तर काळात नेताजींच्या योगदानाकडे दुर्लक्ष झाल्याचा उल्लेख करून पंतप्रधान म्हणाले की, जर आपल्या भारताने स्वातंत्र्यानंतर सुभाषबाबूंचा मार्ग अवलंबला असता तर आज देश एवढ्या उंचीवर गेला असता, परंतु दुर्दैवाने स्वातंत्र्यानंतर या आपल्या महान नायकाचा विसर पडला. त्यांच्या कल्पना, त्यांच्याशी निगडित प्रतीकांकडेही दुर्लक्ष झाले.

या कार्यक्रमाचे महत्त्व अधोरेखित करताना पंतप्रधान म्हणाले की, स्वातंत्र्याच्या अमृत महोत्सवात आज देशाला नवी प्रेरणा आणि नवी ऊर्जा मिळाली आहे. आज आपण भूतकाळ मागे टाकून उद्याच्या चित्रात नवे रंग भरत आहोत. आज सर्वत्र दिसणारा हा नवा आभा, नव्या भारताचा आत्मविश्वास आहे.

पंतप्रधानांनी यापूर्वी इंडिया गेट येथील ड्युटी पथच्या पुनर्विकासावरील प्रदर्शनाला भेट दिली. सेंट्रल व्हिस्टा अव्हेन्यूच्या पुनर्विकासाच्या कामात सहभागी कामगारांशी त्यांनी संवाद साधला. 26 जानेवारी रोजी प्रजासत्ताक दिनाच्या परेडमध्ये सेंट्रल व्हिस्टाच्या पुनर्विकास प्रकल्पावर काम करणारे सर्वजण त्यांचे विशेष पाहुणे असतील, असे पंतप्रधानांनी सांगितले.

सरकारच्या म्हणण्यानुसार, सत्तेचे प्रतीक असलेल्या राजपथचे नाव बदलून कर्तव्य पथ करणे हे मोठ्या प्रमाणावर वर्चस्व आणि सक्षमीकरणाचे उदाहरण आहे. हे पाऊल पंतप्रधानांच्या 'पंच प्राण' अर्थात 'औपनिवेशिक मानसिकतेचे कोणतेही चिन्ह पुसून टाका'च्या धर्तीवर आहे.

९५६१५९४३०६